Цифровая юстиция: как Казахстан повышает правовую грамотность и доступность юридической помощи
Цифрлық Әділет – Қазақстан құқықтық сауаттылықты қалай арттыруда және заң көмегінің қолжетімділігі
«Адамдардың құқықтық мәдениетін дәйекті түрде арттыру, қоғамдық санада жасампаз құндылықтарды дамыту қажет. Әрбір азамат өз сөздері мен іс-әрекеттерін заң тұрғысынан бағалап, өз іс-әрекеттерінің құқықтық салдарын нақты түсінуі тиіс», ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев.
Мемлекет басшысының тапсырмаларын орындау аясында Әділет министрлігі тұрақты негізде халықтың құқықтық сауаттылығын арттыру бойынша түсіндіру жұмыстарын жүргізуде.
Ауылдық елді мекендер тұрғындарының құқықтық сауаттылығын арттыру мақсатында 2000-ға жуық «Құқық кабинеттері» ашылды, олар аудандық, ауылдық клубтардың ғимараттарында, демалыс орталықтарында және т. б. «Egov» бұрыштарының базасында жұмыс істейді. Кабинеттерде қолданыстағы нормативтік құқықтық актілермен танысу үшін «Әділет» АҚЖ, «Заң» ДБ қолжетімділігімен, сондай-ақ ақпараттық жүйелерге (e-otinish, «Ашық НҚА» порталы және т.б.) қолжетімділігімен толық техникалық жабдықталған.
«Әрбір цифрлық реформа, әсіресе заң көмегіне қол жеткізу шектелген шалғай аймақтардағы адамдар үшін қол жетімді сот төрелігіне қадам болып табылады.», ҚР Президенті Қасым-Жомарт Тоқаев.
«E-ZanKomegi» заң көмегінің бірыңғай ақпараттық жүйесі іске қосылды, ол eup.kz. сайтында онлайн режимде заң қызметтерін ұсынуға және алуға арналған. Сондай-ақ, «Zan Komegi» мобильді қосымшасы қазір қолжетімді, оның шеңберінде азаматтар өздерін қызықтыратын құқықтық сұрақтарға бейне қоңырау арқылы жауап ала алады. Жүйе 2000 мыңға жуық адвокаттар мен заң кеңесшілерінің қатысуымен азаматтардың білікті заң көмегіне қол жеткізуін қамтамасыз етуге және жеңілдетуге бағытталған.
Бұдан басқа, «Е-нотариат» бірыңғай нотариаттық ақпараттық жүйесі жұмыс істейді, ол бейнеқоңырау арқылы онлайн режимде мүлікті басқаруға қатысты сенімхаттарды қоспағанда, сенімхаттар мен ерлі-зайыптылардың келісімдерінің барлық түрлерін алуға мүмкіндік береді.
Бұдан бөлек, заңсыз әрекеттерді болдырмау мақсатында клиенттерді биометриялық сәйкестендіру қолданылады, өтініштерге қол қою кезінде QR-қол қою сервисі пайдаланылады, қызмет нәтижелері 24/7 режимінде EgovMobile «Цифрлық құжаттар» сервисінде қолжетімді. Осылайша, осы қызметтің арқасында Қазақстан азаматтары нотариусқа бармай-ақ 200 мыңға жуық сенімхат пен ерлі-зайыптылардың 70 мың келісімін заңды түрде ресімдей алды. Ақмола облысы бойынша нотариусқа бармай-ақ 6000 мыңға жуық сенімхат пен ерлі-зайыптылардың 1300 мың келісімін ресімдей алды.
Тағы бір маңызды жетістік – «Сот орындаушысы роботын» енгізу болып табылады. Мәселен, 20 АЕК-ке дейінгі әкімшілік айыппұлдар уақытылы төленбеген жағдайда уәкілетті орган мәліметтерді ЖСО қатысуынсыз іс жүргізуді қозғайтын Робот сот орындаушысына береді. Іс қозғалғаннан кейін азаматтар іс туралы егжей-тегжейлі ақпараты бар EGov Mobile-да 1414-тен SMS хабарлама және push-хабарлама алады, сол арқылы азаматтар айыппұл сомасының 25% - от қосымша төлеуден және сот орындаушысына барудан босатылады, өйткені барлық әрекеттер онлайн режимінде жүргізіледі.
Цифрлық сот орындаушысы іске қосылған сәттен бастап бүгінгі күнге дейін 2,2 млрд.теңге сомасын құрайтын 109 мыңнан астам атқарушылық іс қозғалды. Үнемдеу сомасы азаматтардың пайдасына 550 млн. теңгені құрады.
Ақмола облысы бойынша 327 941 466 теңге сомасына 16 999 жеңілдетілген атқарушылық іс жүргізу қозғалды, оның ішінде 63 568 646 теңге сомасына 3 378 атқарушылық іс жүргізу аяқталды.
Облыс тұрғындары жеке сот орындаушыларының қызметіне ақы төлеуді болдырмау есебінен 81 985 367 теңге үнемдеді.
2025 жылы адамдардың өмірін цифрлық дәуірде жеңілдету және ыңғайлы ету, сондай-ақ уақыт пен ақшаны үнемдеу үшін әділет органдарының жұмысын жақсарту жоспарлануда. Негізгі өзгерістер:
- ЖИ – «Әйтеке» көмекшісі-қарапайым заңгерлік консультациялар мен құжаттарды жинауға көмектесу үшін чат-бот.
- Робот-сот орындаушысының құзыреті кеңейіп, ол айналысатын берешек мөлшерінің шегі 20-дан 40 АЕК-ке дейін өседі, бұл азаматтарды жылына 12,2 млрд теңгеге дейін үнемдейді.
Бұл құралдар тәуліктің кез келген уақытында пайдалануға мүмкіндік бере отырып, қарапайымдылығымен, жеделдігімен және қолжетімділігімен ерекшеленетін болады.
Қабылданған шаралар азаматтардың құқықтық сауаттылық жөніндегі санасын нығайтуға және олардың құқықтары мен міндеттерін түсінуді жақсартуға ықпал етеді. Қызметтерді оңайлату жөніндегі жұмыстардың нәтижесінде қазақстандықтар уақыт пен ақшаны үнемдейді, осы қызметтерді алуда қолжетімділік пен ыңғайлылық артады, сондай-ақ әкімшілік кедергілер азаяды, бұл процесті неғұрлым ашық және тиімді етеді.
Ақмола облысы Әділет департаментінің басшысы
Баукен Серікұлы Әлмеш
«Следует последовательно повышать правовую культуру людей, культивировать в общественном сознании созидательные ценности. Каждый гражданин должен оценивать свои слова и действия с точки зрения закона, четко понимать правовые последствия своих поступков», - озвучивал поручение Президент РК Касым-Жомарт Токаев.
В рамках исполнения поручений Главы государства Министерством юстиции на постоянной основе проводится разъяснительная работа по повышению правовой грамотности населения.
С целью повышения правовой грамотности жителей сельских населенных пунктов открыты около 2000 «Кабинетов права», которые функционируют на базе уголков «Egov» в зданиях районных, сельских клубах, в центрах досуга и т.г. Кабинеты имеют полное техническое оснащение с доступом к ИПС «Әділет», БД «Закон» для ознакомления с действующими нормативными правовыми актами, а также доступом к информационным системам (e-otinish,портал «Открытые НПА» и т.д.).
«Каждая цифровая реформа – это шаг к более доступному правосудию, особенно для людей в отдаленных регионах, где доступ к юридической помощи был ограничен.», Президент РК Касым-Жомарт Токаев.
Запущена единая информационная система юридической помощи «E-ZanKomegi», предназначенная для предоставления и получения юридических услуг в онлайн режиме на сайте eup.kz., также доступно мобильное приложение «Zan Komegi», в рамках которого граждане могут получать ответы на интересующие их правовые вопросы посредством видеозвонка. Система направлена на обеспечение и упрощение доступа граждан к квалифицированной юридической помощи с участием около 2000 тыс адвокатов и юридических консультантов.
Помимо этого, функционирует единая нотариальная информационная система «Е-нотариат», которая предоставляет возможность выдачи всех видов доверенностей и согласий супругов, за исключением распоряжений имущества в онлайн режиме посредством видеозвонка.
Кроме того, в целях исключения неправомерных действий применяется биометрическая идентификация клиентов при подписании заявлений используется сервис QR-подписание, результаты услуг доступны в сервисе «Цифровые документы» EgovMobile в режиме 24/7. Так, благодаря этой услуге граждане Казахстана смогли законно оформить около 200 тысяч доверенностей и 70 тысяч согласий супругов не посещая нотариуса. По Акмолинской области граждане смогли оформить около 6 000 тысяч доверенностей и 1300 тысяч согласий супругов не посещая нотариуса.
Еще одним из важных достижений является внедрение «Робота судебного исполнителя». Так, в случае несвоевременной уплаты административных штрафов до 20 МРП уполномоченный орган передает сведения Роботу судебному исполнителю, который возбуждает производство без участия ЧСИ. После возбуждения производства граждане получают СМС сообщения от 1414 и push-уведомления в EGov Mobile с детальной информацией о деле, тем самым граждане освобождены от дополнительной оплаты 25% от суммы штрафа и визитов к судебным исполнителя, так как все действия производятся онлайн.
С момента запуска Цифрового судебного исполнителя по сегодняшний день возбуждено свыше 109тыс. исполнительных производств на сумму 2,2 млрд. тг. Сумма экономии составила 550 млн. тг. в пользу граждан.
По Акмолинской области возбуждено 16 999 упрощенных исполнительных производств на сумму 327 941 466 тенге, из них окончено 3 378 исполнительных производств на сумму 63 568 646 тенге.
Жители нашей области сэкономили за счет исключения оплаты деятельности частных судебных исполнителей 81 985 367 тенге.
В 2025 году планируется улучшить работу органов юстиции, чтобы сделать жизнь людей проще и удобнее в цифровую эпоху, а также сэкономить время и деньги. Основные изменения:
ИИ-помощник "Айтеке" – чат-бот для простых юридических консультаций и помощи в сборе документов.
Компетенция Робота-судебного исполнителя расширится и порог размера задолженности, которым он будет заниматься вырастет с 20 до 40 МРП, что сэкономит гражданам до 12,2 млрд тенге в год.
Данные инструменты будут отличаться легкостью в использовании, оперативностью и доступностью в любое время суток.
Принимаемые меры способствуют укреплению сознания граждан по правовой грамотности и улучшению понимания своих прав и обязанностей. В результате работ по упрощению услуг казахстанцы экономят время и деньги, повышается доступность и удобство в получении данных услуг, а также упразднят административные барьеры, делая процесс более прозрачным и эффективным.
Руководитель Департамента юстиции Акмолинской области
Баукен Серікұлы Әлмеш